Na świecie istnieje kilka różnych kalendarzy, które są obecnie w użyciu. Mimo że zaawansowane rozwiązania techniki (np. internet czy telefony) pozwalają nam planować czas z innymi ludźmi mieszkającymi daleko od nas, to ludzie ci mogą mierzyć czas w inny sposób. I chociaż twoi dziadkowie prawdopodobnie korzystali z tego samego rodzaju kalendarza co ty, twoi dalsi przodkowie najpewniej używali starszych systemów kalendarzowych, takich jak kalendarz juliański.
Czym różni się twój kalendarz od tego, z którego korzystali twoi przodkowie? I dlaczego to się zmieniło? Kalendarz to system organizacji dni często w oparciu o regularne zmiany otaczającego nas świata, takie jak zjawiska związane z obserwacją Księżyca i Słońca na niebie. Bardziej poprawne sposoby datowania wydarzeń na świecie oraz reguły wprowadzane przez historycznych władców lub odkrycia dokonywane przez myślicieli z czasem zmieniały kalendarze. Doprowadzało to do zaprzestania korzystania z jednych kalendarzy i stosowania nowych.
Poświęćmy trochę czasu, aby dowiedzieć się więcej o kalendarzu juliańskim, ważnym kalendarzu w historii świata, a także o tym, jak można go porównać do innych kalendarzy i gdzie można spotkać się z datami w juliańskim „starym porządku” w naszych czasach.
Co to jest kalendarz juliański?
Nazwa kalendarza juliańskiego pochodzi od imienia Juliusza Cesarza, który wprowadził ideę tego kalendarza w starożytnym Rzymie około 46 r. p.n.e. Kalendarz juliański określa datę w oparciu o ruch Ziemi wokół Słońca (co oznacza, że jest to kalendarz słoneczny). W większości lat występuje w nim 365 dni, ale co 4 lata następuje rok przestępny, który ma 366 dni. W pewnych okresach historii kalendarz juliański nazywano kalendarzem „starego porządku”.
Dlaczego powstał kalendarz juliański?
W starożytnym Rzymie za czasów Juliusza Cesarza używano kalendarza rzymskiego (jeszcze starszego kalendarza niż kalendarz juliański). Kalendarz rzymski był bardzo skomplikowanym systemem dat opartym na ruchu Księżyca i pozycji Słońca na niebie Ziemi (był to kalendarz słoneczno-księżycowy). Pewna grupa ludzi musiała decydować, kiedy dni powinny być dodane lub usunięte z kalendarza, aby były zgodne z porami roku. Kalendarz rzymski liczył sobie 304 dni i podzielony był na 10 miesięcy. Był używany przez setki lat i wiele razy się zmieniał. Nie było to jednak zbyt dokładne, a przed 46 rokiem p.n.e. kalendarz ten o trzy miesiące wyprzedzał kalendarz słoneczny, a pory roku do niego nie przystawały!
Wtedy Juliusz Cezar zdecydował, że musi nastąpić duża zmiana w sposobie, w jaki Rzymianie określają datę. Cezar skorzystał z pomocy Sosygenesa, aleksandryjskiego astronoma, który poradził mu, aby zaprzestano korzystania z kalendarza księżycowego i zaczęto polegać na roku słonecznym za przykładem Egipcjan. Tak więc, zamiast obserwować Księżyc w celu określania dat, kalendarz juliański miał polegać na obserwacji położenia Słońca na ziemskim niebie.
Podstawowa struktura kalendarza juliańskiego jest znana wielu ludziom w naszych czasach. Rok ma 365,25 dni, jest podzielony na 12 miesięcy i obejmuje lata przestępne. Kalendarz juliański nie był używany wszędzie na świecie, ale został szeroko rozpropagowany w całym Cesarstwie Rzymskim i wielu kościołach chrześcijańskich. Oznacza to, że był on powszechnie używany w Europie, a nawet w pewnych częściach Azji Zachodniej i Afryki Północnej.
Jak długo stosowano kalendarz juliański? Kalendarz juliański został zastąpiony kalendarzem gregoriańskim.
Chociaż kalendarz juliański był dużą zmianą na lepsze po kalendarzu rzymskim, nadal nie był doskonały. Kalendarz juliański był używany przez ponad 1600 lat, ale z upływem wieków coś zdawało się nie zgadzać. Okazało się, że kalendarz błędnie obliczał długość roku słonecznego — mylił się o 11 minut. Te minuty sumowały się rok po roku, aż w latach 70. XVI w. astronomowie zdali sobie sprawę z tego, że kalendarz juliański późni się o 10 dni.
Z pomocą pewnego astronoma i matematyka papież Grzegorz XIII stworzył nowy kalendarz, zwany kalendarzem gregoriańskim, który jest bardzo podobny do kalendarza juliańskiego, ale opiera się na zaktualizowanych obliczeniach. Z powodu tych aktualizacji większość ludzi korzysta dzisiaj z tego właśnie kalendarza. Oto niektóre z różnic pomiędzy tymi dwoma kalendarzami:
Różne definicje roku
Kalendarz juliański definiuje rok jako 365,25 dni (dodatkowe 1/4 dnia).
Kalendarz gregoriański definiuje rok jako 365,2422 dni. Obliczenie to jest bardziej dokładne niż w kalendarzu juliańskim.
Inny system lat przestępnych
Kalendarz juliański ma prosty przepis na określanie lat przestępnych. System lat przestępnych dodaje jeden dzień co 4 lata. Ten schemat trzech „normalnych lat”, po których następuje jeden „rok przestępny”, został powtórzony bez wyjątku.
W kalendarzu gregoriańskim stosuje się bardziej zaawansowaną formułę obliczeń roku przestępnego. Zasada jest taka, że rok przestępny jest pomijany, jeśli jest podzielny przez 100 i niepodzielny przez 400. Na przykład rok 2000 był rokiem przestępnym, ale lata 1700, 1800 i 1900 nie były latami przestępnymi. Następnym rokiem przestępnym, który zostanie pominięty, będzie rok 2100.
Ciekawy fakt: Następny rok przestępny to 2024.
Różny poziom dokładności
Kalendarz juliański późnił się o 11 minut w każdym roku słonecznym, co zwiększało się i sprawiło, że straciliśmy 10 dni przed rokiem 1582.
Kalendarz gregoriański jest o wiele bardziej dokładny i późni się tylko o 26 sekund względem każdego roku słonecznego, co z czasem sprawi, że będziemy stratni o jeden dzień w roku 4909.
350 lat podwójnego kalendarza
Chociaż kalendarz gregoriański powstał w 1582 roku, minęły setki lat, zanim stał się kalendarzem, którego używa większość ludzi. Wiele krajów opornie odnosiło się do nowego kalendarza i wolało korzystać z kalendarza juliańskiego możliwie jak najdłużej. To stworzyło okres w historii, w którym oba kalendarze były oficjalnie używane w różnych częściach świata, a różne kraje i narody zaczęły korzystać z nowego kalendarza w różnym momencie historii. W tym okresie osoby, które starały się rozróżniać 2 systemy datowania, często zapisywały „starego porządku” obok dat juliańskich oraz „nowego porządku” obok dat gregoriańskich.
Oto przykład Matta Rosenberga na stronie ThoughCo:
„W czasach, które nastąpiły po tej zmianie, oznaczano datę O.S. (Old Style — starego porządku) lub N.S. (New Style — nowego porządku), aby ludzie badający zapisy mogli zrozumieć, czy patrzą na datę juliańską czy gregoriańską. George Washington urodził się 11 lutego 1731 r. (O.S.), a jego urodziny zostały zapisane 22 lutego 1732 r. (N.S.) według kalendarza gregoriańskiego”.
Od 1582 do około 1923 roku wciąż było wystarczająco dużo osób korzystających z kalendarza juliańskiego, aby uznać ten okres za czas nakładania się dat. To prawie 350 lat regularnego stosowania obu kalendarzy! (Niektóre osoby i organizacje nadal korzystały z kalendarza juliańskiego po 1923 roku, ale większość z nich przestawiła się na drugi kalendarz).
Pomysł na zajęcia: Który z twoich przodków mógł żyć w latach dwóch kalendarzy? Spróbuj połączyć się ze współdzielonym Drzewem genealogicznym na stronie FamilySearch, aby dowiedzieć się, gdzie i kiedy urodzili się twoi przodkowie. Możesz nawet zobaczyć wydarzenia z ich życia na osi czasu i na interaktywnej mapie — a wszystko przy wykorzystaniu bezpłatnego konta.
Jak przeliczać daty juliańskie na gregoriańskie w trakcie badań historycznych
Nadal możesz znaleźć i czytać dokumenty z datami juliańskimi, i nie musisz w tym celu być historykiem czy iść do muzeum. Większość z nich to cyfrowe zdjęcia starych dokumentów, jakie znajdziesz podczas poszukiwań źródeł podstawowych lub wyszukiwania imienia i nazwiska przodka w dokumentach historycznych.
Być może odrabiasz pracę domową lub badasz historię rodziny. Tak czy inaczej, jeśli data, której szukasz, przypada przed 1582 lub przed 1923 rokiem i podejrzewasz, że jest to data juliańska, warto wiedzieć, jak znaleźć odpowiadającą jej datę gregoriańską.
Istnieje kilka przydatnych stron przeliczeniowych on-line. Oto dwie, które mogą pomogą ci dokonać szybkich przeliczeń:
- Fourmilab Calendar Converter [Przelicznik kalendarza Fourmilab]
- Zawiera wiele różnych opcji przeliczania dat. Znajdź właściwy rodzaj kalendarza do daty, którą chcesz przeliczyć, ustal datę i przewiń stronę w górę lub w dół, aby zobaczyć, jak ta data będzie wyglądać w różnych systemach kalendarzy.
- Stevemorse.org (Przeliczanie z kalendarza juliańskiego na gregoriański)
- Przelicza jedynie daty juliańskie na gregoriańskie, ale zawiera też proste narzędzie do sprawdzania, kiedy jakie kraje wprowadziły nowy kalendarz.
- Pomiń dwie ostatnie cyfry roku (na przykład dla roku 1700 lub 1712 weź pod uwagę tylko 17).
- Tę liczbę pomnóż przez 0,75.
- Następnie odejmij 1,25.
- Pomiń liczby po przecinku dziesiętnym.
- Wynik jest liczbą dni, które należy dodać do daty juliańskiej, aby uzyskać odpowiadającą jej datę gregoriańską.
Oto, jak może wyglądać obliczenie daty 2 stycznia 1712 roku:
- Bierzemy „1712” i zamieniamy na „17”.
- 17 x 0,75 = 12,75
- 12.75 - 1,25 = 11,5
- 11,5 staje się 11, kiedy pominiemy części dziesiętne.
- Data juliańska: 2 stycznia 1712 r. staje się datą gregoriańską: 13 stycznia 1712 r.
Poznawanie historii rodziny z datami juliańskimi
Czy wiesz, że wiele rodzin może znaleźć dokumenty zawierające imiona i nazwiska swoich przodków z XIX, a nawet z XVII wieku? Współczesne rozwiązania techniki sprawiają, że jest to dużo łatwiejsze niż kiedyś. Proste wyszukiwanie starych dokumentów on-line to coś, co możesz teraz robić w domu. Nie musisz być historykiem, aby spróbować! Zacznij od imienia i nazwiska dziadka lub innego przodka, którego znasz, i spróbuj badań za darmo na stronie FamilySearch.org.
FamilySearch posiada wiele źródeł, które pozwolą ci znaleźć dokumenty dotyczące twoich przodków. Na przykład, osoby początkujące mogą tu uzyskać cenne porady dotyczące poszukiwań. Jeśli bardzo lubisz historię lub historię rodziny, możesz zainteresować się tym artykułem na stronie FamilySearch wiki, w którym opisano przybliżone lata przejścia różnych krajów z kalendarza juliańskiego na gregoriański.
Pomysł na zajęcia: Spróbuj znaleźć najstarszego przodka, o jakim pamięta twoja rodzina. Zacznij od rozmowy z rodzicami, dziadkami lub innym członkiem rodziny, którego dobrze znasz. Czy znają imię i nazwisko któregoś z twoich dziadków lub pradziadków? A innych przodków, żyjących jeszcze wcześniej? Możesz skorzystać z jednego z tych bezpłatnych szablonów, aby zapisać to, czego się dowiesz:
Czy kalendarz juliański jest dziś nadal używany?
Kalendarz juliański był użyteczny wtedy, kiedy powstał, ale dziś nie jest już zbyt często używany. Kalendarz gregoriański jest po prostu bardziej dokładny, dlatego właśnie z niego korzysta obecnie większość krajów.
Niektóre kościoły prawosławne, takie jak Rosyjski Kościół Prawosławny, nadal korzystają z kalendarza juliańskiego, aby obliczyć daty ruchomych świąt. Kalendarz „starego porządku” jest nadal używany przez Berberów w Afryce Północnej oraz na Górze Athos.
Choć na całym świecie są używane różne kalendarze, jest jedna rzecz, która je łączy. Pomagają nam zapisywać naszą historię. Śledzenie dat pomaga nam pamiętać o ważnych osobach i ważnych wydarzeniach.
Ostatni pomysł na zajęcia: Jeśli badanie historii nie jest tym, co lubisz robić, poświęć trochę czasu na zapisanie wydarzeń z własnego życia. Zapisanie tego, co wiesz, może pomóc komuś w przyszłości połączyć się z historią twojej rodziny.
W FamilySearch dbamy o to, abyś znalazł powiązania rodzinne i zapewniamy niosące radość odkrycia i usługi związane z historią rodziny. Dlaczego? Ponieważ cenimy rodziny i wierzymy, że łączenie pokoleń może udoskonalić nasze życie teraz i na zawsze. Jesteśmy organizacją non-profit, finansowaną przez Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich. Aby dowiedzieć się więcej o naszych wierzeniach, kliknij tutaj.
